ÓTÍMABÆRAR ATHUGASEMDIR 1: Napóleon var LÍKA umbótamaður!

 

Hér með hefur göngu sína blogg/feisbókar-þáttur en heiti hans er ættað frá Friedrich Nietzsche sem reit kver með heitinu „Unzeitgemäße Betractungen“, útlagt á íslensku: Ótímabærar athugasemdir.

 

Nietzsche vildi með þessu heiti undirstrika að í ritgerðunum væru viðurkennd viðhorf gagnrýnd, t.d. gagnrýndi hann þá  dýrkun á sagnfræði og kenningunni um sögulegar framfarir sem  var mjög áberandi á þessum árum.

Ég hyggst í þessum þáttum gera slíkt hið sama, leikurinn hefst á gagnrýni á vinsælar hugmyndir um Napóleon.

Fyrsta athugasemdin  er skrifuð í tilefni kvikmyndarinnar um Napóleon en í henni er honum aðeins lýst sem herforingja og elskhuga.

Í hlutverki þess síðarnefnda gerir hann það án þess að fara úr buxunum, bara í Hollywood geta menn slíkt.

Í lok myndarinnar er vígi þriggja milljóna manna lýst á hendur honum, rétt eins og andstæðingar hans væru saklausir af mannfallinu.

Ekkert orð um réttarbætur hans, ekki setning um það hvernig hann gaf Gyðingum borgararéttindi og hjó víða að feysknum rótum lénsveldis. Hann svipti m.a. handverksgildin einokunaréttindum sínum og jók með þessu og öðru  markaðsfrelsi.

 Í myndinni  er hann sýndir sem herforingi í Egyptalandi, ekkert sagt um tilraunir hans til að koma á umbótum þar í landi, veita innfæddum borgararéttindi.

 

 Forveri fasista eða frjálslyndur umbótamaður?

 

Þrátt fyrir þetta kalla sumir hann forvera Mussolinis og Hitlers, skynsamari menn leggja áherslu á að hann hafi verið eindreginn fylgismaður upplýsingastefnunnar og stuðlað, þrátt fyrir allt, að framförum.

Til að mynda var hann lagabætir mikill, hann setti sínu mikla veldi lög sem við hann eru kennd. Með því gerði hann Frakkland og allt sitt heimsveldi að réttaríki og þó.

Rétt eins og forverar hans í frönsku byltingunni var hann lítill unnandi kvenréttinda, ef eitthvað var dró úr réttindum kvenna í lögum hans.

Í þessu sjáum við tvíeðli Napóleons, með einni hendinni jók hann mannréttindi, með hinni dró hann úr slíkum réttindum. Tvíeðlið sést líka í herför hans um Ítalíu í lok átjándu aldar, annars vegar opnaði hann gettó Gyðinga og gaf þeim full réttindi, hins vegar rændi hann listaverkum í stórum stíl.

Þegar hann hernam Möltu frelsaði hann innfædda undan oki  musterisriddarana, afnam lénsveldið og veitti Gyðingum og múslimum trúfrelsi.

En hermenn hans svívirtu dómkirkjuna í La Valetta og gerðu hana að hesthúsi. Svo mjög mislíkaði hinum rammkaþólsku Möltubúum framferði þeirra að þeir risu gegn Frökkum og tóku Bretum fagnandi.

Napóleon ætlaði að losa Spánverja úr viðjum rannsóknarréttar og erkikaþólsku, láta sól upplýsingarinnar skína yfir landið. En fór fram með slíkum ofstopa að Spánverjar fengu nóg og gerðu uppreisn gegn Frökkum.

Ekki síst  gegn Joseph Bonaparte, bróður Napóleons sem keisarinn hafði gert að konungi Spánverja. Sá játaði í bréfi til bróður síns að hann nyti einskis stuðnings á Spáni.

Joseph var ekki eini bróðurinn sem Napóleon gerði að konungi og þóttu fæstir þeirrar miklir skörungar.

Hermann Lindkvist segir í ævisögu Napóleons að hann hafi öðrum þræði verið korsískur ættbálkahöfðingi sem taldi sjálfsagt að hygla ættingjum sínum.

Samt talar Lindkvist yfirleitt vel um hann, bendir til dæmis á að Bretar hefði sagt stríð á hendur honum árið 1803 þegar Evrópa hafði notið friðar um nokkurt skeið.

Það er því rangt að Napóleon hafi einn borið ábyrgð á hildarleiknum sem ekki lauk fyrr en við Waterloo tólf árum síðar. En hann lét leyfa þrælahald á ný í nýlendum Frakka, frönsku byltingarmennirnir höfðu afnumið það.

Annað mikið fólskuverk var framkoman við Haitímenn.  Hinn stórmerki leiðtogi blökkumanna þar í landi, hernaðarsnillingurinn Toussaint L‘Ouverture, hafði losað landið við franska nýlendukúgun, afnumið þrælahald og komið á upplýstu stjórnarfari.

En Napóleon sendi her til landsins og lét handataka L‘Ouverture sem veslaðist upp og dó í frönsku fangelsi. Saga Haití hefði kannski orðið önnur ef Napóleon  hefði látið landið  í friði.

Þá kann einhver að  spyrja  hvort enn eitt fólskuverkið hafi verið  það að hann stofnsetti leynilögreglu í félagi við hinn skuggalega lögreglustjóra Fouché. Svarið er að lögregluveldi Napóleons var í mildara lagi, fáir pólitískir fangar.

Napóleon fór jafnan  mildum höndum um andstæðinga og keppinauta. Hin miklu mistök hans var innrásin í Rússlandi, þar missteig hinn snjalli herforingi sig. Af einhverjum ástæðum vildi hann hernema Moskvu en ekki höfuðborgina Pétursborg sem var mun  nærri veldi hans en Moskva.

Hefði hann náð því að sigra Rússakeisara hefði Pólland losnað undan rússnesku oki og þróun Rússlands kannski orðið önnur. Hefðu ánauðgir bændur þar fengið frelsi? Væri einhver Pútín í valdastóli þar eystra nú?

Að meta ferilinn.

Til að meta feril Napóleons verða menn  að hafa í huga hvernig veröldin var á hans dögum. Vart voru til eiginleg lýðræðisríki, vísir var að lýðræði í löndum eins og Sviss og Bretlandi, en þó var hann stærstur í Bandaríkjunum.

En þar nutu blökkumenn, indíánar og konur engra lýðræðisréttinda, flestir blökkumenn voru þrælar og frumbyggjar hundeltir eins og villidýr.

 Í Bretlandi nutu auð- og aðalsmenn einir lýðræðislegra réttinda. Þeir áttu líka einkarétt á frama í embættiskerfi og her, gagnstætt Frakkaveldi þar sem allir karlmenn nutu þessa réttar, þökk sé frönsku byltingunni og lagasetningu Napóleons. 

Hinu verður ekki neitað að Bretar og Bandaríkjamenn höfðu tiltölulega mikið  mál- og prentfrelsi, slíku var ekki til að dreifa í veldi Napóleons.

Lokaorð.

Hvað sem því líður þá er gjörsamlega fáránlegt að líkja Napóleoni við Hitler, Mussolini og Stalín. Þeir káluðu frelsinu, Napóleon jók það sum part, dró sum part úr því.

Hann var margþættari en andskotinn.

PS Í kvikmyndinni er Wellington lávarður látinn árið 1815 tala um Belgíu en það land var ekki til þá. Einnig er téður lávarður látinn ávarpa Naflajón sem „your grace“. Bretar viðurkenndi ekki Napóleon sem keisara, kölluðu hann ávallt „general Bonaparte“, stundum „Bony“.

 

Helstu heimildir:

Jospin, Lionel 2014: Le mal napoléonien. París: Éditions du Seuil.

Jospin bölvar Napóleoni í sand og ösku og telur hann bera ábyrgð á öllu sem miður hefur farið í Frakklandi síðust tvær aldirnar. En þessi fyrrum forsætisráðherra Frakklands ómakar sig ekki á að vísa í heimildir.

 

Lindkvist, Hermann 2004: Napoleon (þýð. Henrik Eriksen). Ósló: Schibsted.

Norma, Pierre 2002: Napoléon. París: Maxi-livres.

Roberts, Andrew, viðtal í Daily Beast